Jackie Chan: Aksiyon Komedisinin Unutulmuş Kahramanı

Jackie Chan, aksiyon sinemasında sadece bir yıldız değil, bir devrimciydi. 1970’lerde Hong Kong’un kalabalık sokaklarında, dövüş sahnelerinde kırılan televizyonlar, düşen merdivenler ve patlayan sandalyelerle, geleneksel dövüş filmlerinin ciddiyetini alt üst eden bir tarz yarattı. Batılı eleştirmenler onu sadece komik bir stüdyo yıldızı olarak görürken, Asyalı izleyiciler onun yaptığı her şeyi - yaralanmalar, korkunç düşüşler, gerçek eşyalarla yapılan dövüşler - bir sanat olarak gördü. Bugün, onun filmlerindeki her bir kahramanca hareket, her bir yüz ifadesi, her bir kırılan cam, sinema tarihinin en derin izlerinden birini bıraktı.

Yedi yaşından itibaren bir sanatçı

Jackie Chan, 1954 yılında Hong Kong’da yoksul bir ailede doğdu. Babası bir ev hizmetçisi, annesi bir ev hanımıydı. Yedi yaşındayken, ailesi onu Çin Operası Akademisi’ne gönderdi. Orada on yıl boyunca, dövüş sanatları, akrobatik hareketler, seslendirme, oyun ve dans eğitimi aldı. Bu eğitim, onu bir aktör değil, bir performans sanatçısı yaptı. Bu, onun sonraki filmlerdeki dövüş sahnelerini farklı kılan şeydi: Sadece dövüşmek değil, her hareketi bir dans gibi, bir komedi gibi, bir müzik gibi yapıyordu.

1970’lerin ortalarında, stüdyolar onu sadece bir stuntsanatçısı olarak kullanıyordu. Düşen bir adamın yerine atlanıyor, bir duvara çarpıyor, bir pencereden düşüyor. Ama o, bu sahnelerin sadece tehlikeli değil, aynı zamanda eğlenceli olması gerektiğini biliyordu. Bu düşünce, 1980’de yönettiği Shi di chu ma (1980) filmiyle tamamen şekillendi. Bu filmde, kendi kurguladığı dövüş şablonlarını kullandı. Dövüşler artık sadece karanlık bir oda içinde değil, marketlerde, inşaat sahalarında, saat kulesinde, bir dükkanın içinden geçerek, bir merdivenin üzerinden atlayarak gerçekleşiyordu.

‘Project A’ ve saat kulesi: Sanatın doruğu

1983’teki Project A filmi, Jackie Chan’ın sinema tarihindeki en önemli eserlerinden biri oldu. Burada, bir saat kulesi üzerindeki dövüş sahnesi, sadece bir aksiyon sahnesi değil, bir performans sanatıydı. Gerçek bir kulede, hiçbir güvenlik teli olmadan, 15 metreden aşağıya düşüyor. Kamera, onun düşüşünü tamamen gerçekçi şekilde kaydediyor. İzleyici, onun kırılacağını düşünüyor. Ama o, sadece biraz çatıda savruluyor, sonra da gülerek kalkıyor. Bu anda, izleyici korkuyu, korkunçluğu ve komediyi aynı anda hissediyor. Bu, onun tarzının özüydü: Tehlikeyle komedi bir arada. Başka bir dövüş sanatçısı, bir kılıçla biriyle dövüşür. Jackie Chan, bir merdivenle, bir sandalyeyle, bir kancayla dövüşür. Ve her şeyi kendi yapar.

Bu tarz, Batı’da uzun süre anlamak zorunda kalındı. 1980’lerde Hollywood’a girmeye çalışan Jackie Chan, birçok projede reddedildi. “Çok komik,” “Çok abartılı,” “Batılı izleyici anlayamaz,” dediler. Ama o, vazgeçmedi. 1995’te Rumble in the Bronx filmi, ABD’de beklenmedik bir başarı elde etti. İzleyiciler, onun dövüşlerinin gerçekliğini, komedisinin zekasını, kendi vücudunu riske atma cesaretini sevdi. Sonra geldi Rush Hour serisi. Chris Tucker ile birlikte, 871 milyon dolarlık gelir elde etti. Ama bu başarılara rağmen, Batılı eleştirmenler hâlâ onu “komik bir dövüşçü” olarak görürdü. Rush Hour 2 ve The Tuxedo gibi filmlerde, dövüş sahneleri daha az şiddetli, daha çok komediye odaklanmıştı. Eleştirmenler, “Jackie artık eski halini kaybetti,” dediler. Ama bu, aslında onun sinemasının en güçlü yönüydü: Daha fazla kahramanlık, daha az dövüş, daha fazla insanlık.

Yaralanmalar ve ölümden kaçışlar

Jackie Chan, kendi vücudunu test etmek için her şeyi yaptı. 1986’da Armour of God filminde, bir kuleden düşerken kafatasında kırık yaptı. İşitme kaybı yaşadı. 1985’te Police Story’de, bir kafesin içinden atlayarak omuzlarını çarptı. 1990’larda bir filmde, bir korkunç düşüşten sonra omurgasını yaraladı. Daha sonra, bir röportajda şöyle dedi: “Benim için en önemli şey, izleyicinin ‘bu gerçek mi?’ diye sorması. Eğer ‘hayır, bu bir efekt’ derlerse, ben bir başarısızlık yaşarım.”

Onun dövüş şablonu, sadece fiziksel değil, psikolojikti. İzleyici, onun yaralanacağını düşünürken, aslında onun nasıl bir şey yapacağını tahmin etmeye çalışır. Bu bekleme, komedinin temelidir. Bir sandalyeyle dövüşürken, izleyici “bu nasıl olur?” diye düşünür. Sonra, sandalye kırılır, o gülerek kalkar. Bu, gülme değil, bir anlayıştır. Bu, dövüşün değil, yaşamın bir parçasıdır.

Onun izi: Tarz, etki, miras

Quentin Tarantino, 1995’te ona bir ödül verirken şöyle dedi: “Jackie Chan, sesli sinemanın en büyük fiziksel komedyenlerinden biridir.” Bu cümle, onun sinemasını anlamak için anahtar. O, Charlie Chaplin, Buster Keaton’un mirasını, dövüş sanatlarıyla birleştirdi. Bu nedenle, 2016’da Oscar’ı alması, sadece bir ödül değil, bir tarihsel düzeltme oldu. 40 yıl sonra, Batı onun çalışmalarını anlamaya başladı.

Edgar Wright, Hot Fuzz ve Shaun of the Dead gibi filmlerindeki dövüş sahnelerini, Police Story’den esinlenerek yaptı. Chris Pratt, Guardians of the Galaxy’deki Peter Quill karakterini oluştururken, Jackie Chan’ın yüz ifadelerini referans aldı. Tony Jaa, Ong-Bak ve Tom-Yum-Goong filmlerinde, onun “çevreyle dövüş” tarzını benimsedi.

Yeni York Üniversitesi, 2018’den beri “Jackie Chan Estetiği: Komedi, Tehlike ve Kültürel Çeviri” adlı bir ders veriyor. MoMA, 15 Hong Kong dönem filmi koleksiyonuna aldı. Bu, onun çalışmalarının sadece eğlence değil, sanat olduğu anlamına geliyor.

Unutulmuş kahraman

Jackie Chan, 150’den fazla filmde oynadı. Guinness Rekorlar Kitabı’nda, “yaşayan en çok stunt yapan aktör” olarak yer alıyor. Bir Hollywood yıldızı, bir Hong Kong efsanesi, bir kahraman. Ama onun en büyük başarısı, aslında kendi vücudunu riske atarak, bir tür sanatı, bir tür komediyi, bir tür insanlığı dünyaya kazandırmak oldu.

Onun filmleri, 3.7 milyar dolarlık gelir getirdi. Ama bu rakamlar, onun gerçek mirasını anlatmaz. Gerçek mirası, bir çocuğun, bir sandalyeyle dövüşen bir adamı izlerken gülmesidir. Gerçek mirası, bir yetişkinin, bir kuleden düşen adamı izlerken, korkuyla gülmesidir. Gerçek mirası, bir dövüşün sadece kuvvet değil, zamanlama, yer ve gülümsemeyle yapılabileceğini göstermesidir.

2025’te, World Karate Federation ona onursal siyah kemik verdi. Ralph Macchio ile birlikte. Bu, onun 70’lerden beri sürdürülen bir yolculuğun sonu değil, bir devamı. Çünkü Jackie Chan, sinema tarihinde bir yıldız değil, bir inovatördür. Ve inovatörler, zamanla anlaşırlar. Onun için, bu zaman, 40 yıl aldı. Ama artık, herkes biliyor: O, aksiyon komedisinin unsung kahramanı.