Brezilya Sineması: Sinema Novo'dan Günümüzün Sosyal Dramına
Eki, 25 2025
Brezilya Sineması: Sinema Novo'dan Günümüzün Sosyal Dramına
Brezilya sinemasının tarihinde, sadece bir film akımı değil, bir toplumsal direniş olarak doğan Sinema Novo, dünya sinemasında kalıcı bir iz bırakmıştır. 1950’lerin sonunda, Rio de Janeiro’daki küçük kahve dükkanlarında toplanan genç sinemacılar, Hollywood’un hikâyeleriyle, Brezilya’nın kendi gerçekliğini karşılaştırmaya başladılar. O dönemdeki ticari sinema, karnaval müziği, komedi ve yüzeysel eğlenceyle doluydu. Ama bu gençlerin aklında başka bir şey vardı: Brezilya’nın yoksulluğu, ırkçılığı, toprak adaletsizliği - bunlar sinemanın konusu olmalıydı.
Sinema Novo’nun ilk işareti, 1955’te Nelson Pereira dos Santos’un Rio 40 Graus filmiydi. Bu film, Rio’nun favelalarında yaşayan beş çocuğun bir gününü, peanut satışı yaparken, Sugar Loaf tepesinde ve futbol maçında gösteriyordu. Aktörler profesyonel değil, gerçek favela çocuklarıydı. Kamera, elle tutuluyordu; ışık, doğal ışık; ses, kalitesizdi. Bu, bir hata değil, bir politik karardu. Sinema Novo, Hollywood’un pürüzsüz, ışıklı, iyi konuşan dünyasına karşı, hakikatin çirkinliğini göstermeye kararlıydı.
Bu akımın temelini Glauber Rocha’nın 1965’te yazdığı İhtiyacın Estetiği adlı manifestoyu oluşturdu. Rocha, sinemanın acıyla ilgili olması gerektiğini, çünkü açlığın, yoksulluğun, adaletsizliğin sinemanın kaynağı olması gerektiğini yazdı. “Sinema Novo, açlığın siyasetiyle yürütülür ve bu yüzden varoluşunun tüm zayıflıklarını taşır.” Bu cümle, sadece bir estetik ilkesi değil, bir yaşam tarzıydı.
Sinema Novo, üç aşamada gelişti. İlk aşama (1960-1964), siyah-beyaz görüntüyle, el kamera ile, doğrudan gerçekliği göstermeye odaklandı. İkinci aşama (1964-1968), 1964 askeri darbesinden sonra başladı. Darbe, demokrasiyi kaldırdı, sansür arttı. Sinemacılar artık doğrudan eleştiri yapamadılar. O zamanlar, Renato Russo’nun şarkısı değil, Glauber Rocha’nın İpanema Kızı (1968) gibi filmler, renkli bir şekilde, sadece bir kıyıda dans eden bir kızın arkasında, toplumun çöküşünü anlatıyordu. Renk, artık sadece estetik değil, bir alay oldu. Renkli bir dünya, ama içi boş.
Üçüncü aşama (1968-1970’ler), daha sembolik, daha metaforik hale geldi. Antonio das Mortes (1969), Glauber Rocha’nın en güçlü filmlerinden biri. Burada, bir avcı, bir efsanevi canavarla savaşıyor gibi görünüyordu. Ama aslında, o avcı, Brezilya’nın zenginlerine karşı savaşan bir fakir köylüydü. Semboller, sansürün önüne geçmek için tek yoldu. Bu dönemde, Sinema Novo, Sinema Marginal adı verilen daha deneysel bir akıma dönüştü. Yeni nesil sinemacılar, daha çok şizofrenik, daha çok rüya gibi filmler yaptılar. Ama temel hedef aynıydı: görmek.
Sinema Novo, bütçesi çok düşük olan filmlerdi. Bir film için 20.000 dolar - bugünün parasıyla 180.000 dolar. Bu kadar az parayla, sinemacılar ne yapmıştı? Ekipmanları ticari yapımlardan “karnı doyuruyorlardı”. Yani, bir filmde kullanılmış kamera, bir diğerinde tekrar kullanılıyordu. Işık, güneşten geliyordu. Ses kaydı, gürültülüydü. Ama bu gürültü, bir ses değil, bir çığırydı. Bu gürültü, “bizim hikâyemiz bu, bu kadar çirkin, bu kadar gerçek” diyordu. Hollywood’un 1 milyon dolarlık bütçesiyle, Brezilya’nın 20.000 dolarlık bütçesi arasında, sadece para farkı değil, hakikat farkı vardı.
Ve bu filmler, Brezilya’da neredeyse izlenmedi. Rio 40 Graus, askeri rejim tarafından “büyük bir yalan” olarak sınırlanmıştı. Toplum, karnavalı seviyordu. Ama Avrupa’da, Cannes, Berlin, Venedik festivalinde, Sinema Novo, bir keşif olarak karşılandı. Glauber Rocha’nın Kara Tanrı, Beyaz Şeytan (1964) filmi, Cannes’da ödül kazandı. Bu ödül, Brezilya’nın kendi içindeki sessizliğini, dünya üzerindeki sesine dönüştürdü.
Günümüzde, Sinema Novo’nun izi hâlâ görülüyor. 2002’de Fernando Meirelles’in City of God filmi, tamamen Sinema Novo’nun derslerini uyguladı. Favela çocukları oyuncu oldu. Kamera, elde tutuldu. Işık, doğal oldu. Hikâye, şiddet değil, zamanın içindeki adaletsizlik idi. Aynı şekilde, 2016’daki Aquarius filmi, bir yaşlı kadının evinden kovulmaya çalışılması hikâyesi. Uzun, sessiz sahneler. Hiçbir müzik yok. Sadece bir kadının nefesi, duvarların sesi, dışarıdaki inşaat makinalarının gürültüsü. Bu, Sinema Novo’nun “açlık estetiği” değil, artık direniş estetiği.
2022’deki Dry Ground Burning filmi, Sundance’te ödül aldı. Bu film, Brezilya’nın Amazon bölgesindeki yerli toplulukların, maden şirketlerine karşı mücadelesini anlatıyor. Kamera, toprakta yanan ağaçları gösteriyor. İnsanlar, kendi topraklarını kaybediyor. Ama yine, sessizlik var. Çünkü sessizlik, en güçlü eleştiri. Bu film, 1963’teki Barren Lives filmiyle aynı duyguyu taşıyor. Yıllar geçti, ama açlık hâlâ var. Sadece ismi değişti: artık iklim göçü, değil mi?
Sinema Novo, sadece bir film akımı değil. Bir ruh. Bu ruh, sinemanın sadece eğlence olmadığını, toplumun aynası olduğunu anlatıyor. Bugün, Brezilya’da Bolsonaro dönemindeki siyasi baskılar, 1960’lardaki sansürle çok benzer. Sinemacılar yine, sembollerle konuşuyor. Yine, doğrudan söyleyemiyorlar. Ama yine, kamerayı elde tutuyorlar. Yine, favelalardan, ormanlardan, çöllerden insanları çekiyorlar.
2021’de yapılan 4K restore edilen İpanema Kızı ve Yeraltı Dünya filmleri, artık dünya çapında izlenebiliyor. Bu, sadece teknolojik bir ilerleme değil, bir adalet hareketi. Çünkü bu filmler, bir zamanlar, kendi ülkesinde bile gizlenmişti. Şimdi, insanlar onları izliyor. Ve anlıyorlar: Brezilya’nın sineması, sadece Brezilya’nın değil, tüm yoksulların sineması.
2025’te, bir Brezilyalı genç, bir favelada kamera tutuyor. O, Glauber Rocha’yı okumadı. Nelson Pereira dos Santos’u tanımaz. Ama o, onların ruhunu anlıyor. Çünkü o da, yoksulluğu, adaletsizliği, sessizliği göstermek istiyor. Sinema Novo, bir hareket olarak bitti. Ama bir niyet olarak, hâlâ yaşıyor.
Sinema Novo ve Günümüzün Sosyal Dramı: Karşılaştırmalı Bir Bakış
| Özellik | Sinema Novo (1960-1970) | Günümüz Sosyal Dramı (2000-2025) |
|---|---|---|
| Çekim Tekniği | El kamera, siyah-beyaz (ilk dönem), doğal ışık | El kamera, renkli, düşük ışıkta çekim |
| Aktörler | Profesyonel olmayanlar, gerçek favela sakinleri | Profesyonel olmayanlar, yerel topluluklardan seçilenler |
| Bütçe | 20.000 - 50.000 ABD doları | 50.000 - 200.000 ABD doları |
| Temel Konu | Yoksulluk, toprak adaletsizliği, ırkçılık | İklim göçü, gentrifikasyon, polis şiddeti, yerli hakları |
| Semiyolji | Doğrudan gerçekçilik, açık siyasi mesaj | Metafor, sessizlik, uzun sahneler |
| Yaygınlık | Yerelde sınırlı, uluslararasıda tanınmış | Yerelde ve uluslararasıda yaygın, festival ödülleri |
| Politik Basın | Askeri sansür, film yasakları | Siyasi baskı, sosyal medya saldırıları |
Kimler Bu Akımı Yarattı?
Sinema Novo, tek bir insanın eseri değil, bir grupun çabasıydı. Nelson Pereira dos Santos, ilk filmiyle yolu açtı. Glauber Rocha, felsefesini yazdı. Carlos Diegues, sosyal gerçekliği derinleştirdi. Ruy Guerra, müzik ve ritimle sinemayı yeniden tanımladı. Bu dört isim, sadece yönetmen değildi. Birer öncüdu. Birer öğretmendi. Birer hikâye anlatıcısıydı.
Diegues, bir kez demişti: “Brezilya sineması, Sinema Novo’dan önce yoktu.” Bu cümle, sadece bir iddia değil, bir gerçek. 1950’lerde Brezilya’da, sinema, Hollywood’un kopyasıydı. Vera Cruz şirketi, ABD tarzı epik filmler yapmaya çalıştı. Ama başarısız oldu. Çünkü o filmler, Brezilya’nın gerçekliğini yansıtmıyordu. Sinema Novo, o boşluğu doldurdu. Yerine, gerçek bir Brezilya koydu.
Neden Hâlâ Önemli?
Bir film akımı 60 yıl sonra hâlâ önem kazanıyorsa, bu, sadece tarihi bir ilgi değil, güncel bir ihtiyaç demektir. Bugün, Brezilya’da, 20 milyon insan yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Amazon ormanları yakılıyor. Yerli topluluklar kovuluyor. Polis, favelalarda vuruyor. Ve sinemacılar, yine kamerayı elde tutuyor.
2023’te, bir genç sinemacı, São Paulo’da bir favelada, bir 13 yaşındaki kızı çekiyor. O kız, annesinin işini kaybettiği için sokakta yemek satıyor. Kamera, onun ellerini, yüzünü, gözlerini gösteriyor. Hiçbir müzik yok. Hiçbir ses efekti yok. Sadece oğlanın ayak sesleri, bir araba geçişi, bir çocuk ağlaması.
Bu, Sinema Novo değil mi? Hayır. Bu, Sinema Novo’nun mirası.
İzlemek İçin Öneriler
- Rio 40 Graus (1955) - Sinema Novo’nun ilk adımı. Gerçek hayatın ilk sinematik karesi.
- Black God, White Devil (1964) - Glauber Rocha’nın en güçlü filmi. Sembollerle dolu, çirkin ve muhteşem.
- Barren Lives (1963) - Kuraklıkta yaşayan bir ailenin ölümü. İzledikten sonra susarsınız.
- City of God (2002) - Sinema Novo’nun modern bir versiyonu. Çocuklar, silahlar, bir şehir.
- Aquarius (2016) - Bir kadın, bir ev, bir şehrin değişmesi. Sessizlik, en güçlü ses.
- Dry Ground Burning (2022) - Yerli topluluklar, maden, ateş. 2025’teki Sinema Novo.
Sinema Novo sadece Brezilya’da mı etkili oldu?
Hayır. Sinema Novo, dünya çapında bir etki yarattı. Özellikle Latin Amerika, Afrika ve Asya’daki sinemacılar, bu akımı “Üçüncü Sinema” olarak benimseyerek, kendi ülkelerindeki toplumsal adaletsizlikleri anlatmak için bir model olarak kullandılar. Glauber Rocha’nın yazdığı manifestolar, İran, Meksika ve Filipinler’deki sinemacılar tarafından okundu ve uygulandı. Bu, sadece bir sinema akımı değil, bir bağımsızlık hareketi oldu.
Sinema Novo’nun en çok izlenen filmi hangisi?
Sinema Novo filmleri, Brezilya’da çok az izlendi. Ama uluslararası alanda en çok tanınan film, Glauber Rocha’nın Black God, White Devil (1964)’idir. Bu film, Cannes’da ödül kazandı ve dünya çapında sinema öğrencileri tarafından ders kitabı olarak okundu. Günümüzde, City of God (2002) daha çok izlendi, çünkü daha erişilebilir ve daha modern bir dil kullanıyor. Ama Barren Lives (1963), sinema tarihindeki en etkileyici filmlerden biri olarak kabul edilir.
Sinema Novo’nun neden siyah-beyaz filmlerle başladığını anlayamıyorum.
Siyah-beyaz, sadece teknik bir sınırlama değil, bir estetik seçimdi. Renk, ticari sinemada mutluluk, renkli karnaval, şık yaşam anlamına geliyordu. Sinema Novo ise, gerçekliği göstermek istiyordu. Siyah-beyaz, renkli dünyayı reddediyordu. Bu, siyah-beyaz bir dünya değil, gerçek bir dünyaydı. Ayrıca, renkli film stokları çok pahalıydı ve siyah-beyaz daha ucuzdu. Ama bu ekonomik neden, estetik bir kararla birleşti: Gerçeklik, renkli değil, siyah-beyazdı.
Sinema Novo’nun kapanış nedeni nedir?
Sinema Novo, kapanmadı. Dönüştü. 1970’lerin sonunda, askeri rejim, sinemacıları tamamen susturamadı. O yüzden, sinemacılar daha da gizli, daha da sembolik hale geldi. Bu, Sinema Novo’nun sonu değil, evrimi oldu. “Sinema Marginal” adı verilen yeni nesil, daha çok deneyci, daha çok psikolojik, daha çok rüya gibi filmler yaptı. Ama temel mesaj aynı kaldı: görmek. Bugün, bu akımın izleri, “sosyal drama” olarak devam ediyor.
Sinema Novo filmleri bugün nereden izlenebilir?
2020’lerde yapılan restore çalışmaları sayesinde, Sinema Novo filmleri artık daha kolay erişilebilir hale geldi. Netflix, MUBI ve Criterion Channel gibi platformlarda bazı filmler mevcut. Brezilya Ulusal Sinema Arşivi (Cinemateca Brasileira)’nin internet sitesinde de bazı filmler sergileniyor. Ayrıca, uluslararası sinema festivallerinde, özellikle “Cinema Novo Retrospektifi” adlı programlarda, bu filmler izlenebilir. 2021’de yapılan 4K restore edilen İpanema Kızı ve Yeraltı Dünya filmleri, özellikle kaliteli izlemeler için önerilir.
Ne Yapmalısınız?
Eğer bu akımı izlediyseniz, sadece bir film izlediğinizi düşünmeyin. Bir hikâye izlediniz. Bir direniş izlediniz. Bir gerçek izlediniz.
Bir sonraki filmde, kamerayı elde tutan biri varsa, ona dikkat edin. Sessiz bir sahne varsa, onu dinleyin. Bir çocuk, yemek satıyorsa, onu görün. Çünkü bu, Sinema Novo’nun hâlâ yaşamakta olduğu yerdir: gözünüzün önünde.
Ina Dimitrova
Ekim 27, 2025 AT 22:08Sevda MARTİNOĞLU
Ekim 29, 2025 AT 12:17Ferhat Yılmaz
Ekim 30, 2025 AT 18:42Fehmi Can YıLmaz
Ekim 31, 2025 AT 13:02dimitrios vlastaras
Kasım 2, 2025 AT 12:17Angelo Papadimitriou
Kasım 2, 2025 AT 12:38Kenan Perjaya
Kasım 2, 2025 AT 22:17mert Şimşek
Kasım 4, 2025 AT 02:07Ömer Şengül
Kasım 5, 2025 AT 19:49Tzvetan Blagoev
Kasım 7, 2025 AT 05:03İsmail Altuntaş
Kasım 8, 2025 AT 20:04Nuri Ismail
Kasım 9, 2025 AT 17:12